คอมพิวเตอร์ยุคเทคโนโลยี เปลี่ยนแปลงรวดเร็ว ถึงโปรแกรมเครื่องจะล้าหลัง แต่ฮาร์ดแวร์ อุปกรณ์ภายใน ก็ใช่ว่าจะไร้ประโยชน์
ไม่เหมือนเครื่องใช้ไฟฟ้าประเภทตู้เย็น ทีวี...เจ๊งแล้ว ซ่อมไม่ได้แล้ว...ก็ต้องทิ้ง
ฮาร์ดแวร์คอมพิวเตอร์ อาทิ...มอนิเตอร์หรือจอภาพ กว่าคุณภาพจะลดลงก็มีอายุใช้งานนานหลายปี...บางจออาจใช้ได้ 6-7 ปี
ซีพียู, การ์ดในเครื่อง...ตกรุ่น ความเร็วต่ำ ไม่ทันสมัย...ก็อัพเกรดเป็นรุ่นใหม่
ดร.ขวัญฤดี โชติชนาทวีวงศ์ ผู้อำนวยการฝ่ายพลังงาน อุตสาหกรรมและสิ่งแวดล้อม สถาบันสิ่งแวดล้อมไทย บอกว่า คอมพิวเตอร์ที่กลายสภาพเป็นขยะเทคโนโลยี ต้องพูดกันเป็นรายชิ้น ถ้าจะถามว่าปัจจุบันประเทศไทยมีปริมาณขยะคอมพิวเตอร์กี่มากน้อย
ถึงวันนี้...ยังไม่มีข้อมูล ตอบไม่ได้ว่าขยะคอมพิวเตอร์มีปริมาณเท่าใดกันแน่
แต่ถ้าเทียบปริมาณเครื่องคอมพิวเตอร์ที่ใช้งานในปี 2544 อยู่ที่ 8 แสนเครื่อง ...อัตรา 58 ครัวเรือนต่อ 1 เครื่อง และมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นแบบเส้นกระโดดทุกปี
“ปลายปี 2546...ประเมินว่า อัตราการใช้คอมฯอยู่ที่ 6 ครัวเรือนต่อ 1 เครื่อง
...มาถึงต้นปีนี้ มีผลจากโครงการ...คอมพิวเตอร์เอื้ออาทร...คอมฯโปรโมชั่นของบริษัท ห้างร้าน...ไม่เกินปีหน้า โดยเฉพาะครอบครัวคนเมืองจะมีคอมพิวเตอร์ 1 ครัวเรือน...ต่อ 1 เครื่อง...”
เฉพาะปีนี้...น่าจะมีปริมาณเครื่องใช้งานอยู่ที่ 2-3 ล้านเครื่อง
“ผลที่ตามมา คอมพิวเตอร์ประมาณ 20%...จะกลายเป็นขยะ”
ปัจจัยส่งเสริมขยะคอมพิวเตอร์ คอมพิวเตอร์มือสองนำเข้า ปัจจุบันมักจะเป็นโน้ตบุ๊ก เครื่องคอมพิวเตอร์กระเป๋าหิ้ว ดร.ขวัญฤดีบอกว่า ปัญหาขยะนำเข้าไม่น่าจะมีมาก
คอมฯในประเทศราคาถูกลงมาก ต่างประเทศมีเทคโนโลยีอะไร... เมืองไทยก็มีถึงจะนำเข้ามา...ก็ตกรุ่น...ไม่เป็นที่นิยม ทำงานช้าไม่ทันสมัย
ปัญหาคอมพิวเตอร์นำเข้าจึงไม่ค่อยมีบทบาทมากนัก จะมีบ้างก็เป็นอะไหล่ นำเข้ามาเป็นชิ้นๆ
ปัญหาขยะคอมพิวเตอร์ที่ต้องให้ความสนใจจึงต้องพุ่งเป้าไปที่... ชิ้นส่วน คอมพิวเตอร์ตกรุ่นที่ใช้งานไม่ได้ จะมีความเป็นพิษสูง มีผลต่อสุขภาพ และสิ่งแวดล้อม
ในต่างประเทศมีเทคโนโลยีสูง...คอมพิวเตอร์ 1 เครื่อง นำมารีไซเคิลได้เต็ม 100%...หมายความว่า ซีพียู หลอดภาพ ลายวงจร อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ พลาสติกและโลหะ ถูกดึงกลับมาใช้ประโยชน์ได้ทั้งหมด
องค์ประกอบหลักของเครื่องคอมพิวเตอร์ 1 เครื่อง แยกตามประเภทวัสดุ ประกอบด้วย...แก้ว 24.9%, เหล็ก 24.5%, พลาสติก 22.8%, อะลูมิเนียม 14.2%, ทองแดง 7.0%, ตะกั่ว 6.3% และอื่นๆอีก 0.3%
โลหะในคอมพิวเตอร์...แผงวงจรอิเล็กทรอนิกส์ มีโลหะหนักหลายตัวเป็นองค์ประกอบ ส่วนใหญ่มีมูลค่า แบ่งตามศักยภาพในการรีไซเคิลได้ 4 กลุ่ม
กลุ่มแรก...มีศักยภาพในการรีไซเคิลสูง รีไซเคิลได้มากกว่า 80%...อะลูมิเนียม เหล็ก ทองแดง นิกเกิล ทองคำและเงิน
กลุ่มถัดมา...มีศักยภาพในการรีไซเคิลปานกลาง รีไซเคิลได้ 50-80%...สังกะสี อินเดียม ซิลีเนียมและโรเดียม
กลุ่มที่ 3...มีศักยภาพในการรีไซเคิลต่ำ รีไซเคิลได้น้อยกว่า 50%...ตะกั่ว และพลาสติก
กลุ่มสุดท้าย...ไม่มีศักยภาพในการรีไซเคิล ได้แก่ เจอร์มาเนียม แกลเลียม แบเรียม แทนทาลัม วาเนเดียม แบริลเลียม ยูโรเปียม
ตัวอย่างการรีไซเคิลที่เพิ่มมูลค่าขยะคอมพิวเตอร์ ได้มากกว่านำไปทำลายทิ้ง หรือฝังกลบหลายเท่าตัว...นำหลอดภาพบดกับซีเมนต์ ทำหินขัด อิฐบล็อกปูพื้น ทำผนังกันรังสีเอกซเรย์ หรือเซลล์บอโรซิลิเกต สำหรับภาชนะบรรจุของเสียนิวเคลียร์
ดร.ขวัญฤดี บอกว่า อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์บนแผงวงจรยิ่งมีค่า... นำมาสกัดเอาทองออกจากตะกั่ว ทองแดง โลหะ เทคโนโลยีนี้ประเทศไทยก็มี...มีโรงงานทำได้แต่ยังมีปัญหา...ขาดวัตถุดิบ
“เดิมทีคาดกันว่า...มีวัตถุดิบเหลือเฟือ ความจริงก็เป็นเช่นนั้น แต่ปัญหา... วัตถุดิบที่มีมาก ยังกระจายอยู่ในหลายพื้นที่ไม่ได้รวมกัน...ส่งมาป้อนให้โรงงาน”
ปัญหานี้...ต่างประเทศไม่มี ก็เพราะมีระบบการคัดแยกเป็นขั้นเป็นตอน อีกทั้งยังนำเข้าวัตถุดิบจากต่างประเทศมาเพื่อแยกในเชิงธุรกิจ เช่น ฟิลิปปินส์ ออสเตรเลีย...
ต่างประเทศรู้ดี...คอมพิวเตอร์ใช้วัตถุดิบเกรดเอทั้งสิ้น ไม่ว่า...พลาสติก อุปกรณ์ อิเล็กทรอนิกส์ ลายวงจร หรือโลหะชนิดต่างๆ นำมารีไซเคิลได้มูลค่ามากกว่า
ประเทศไทยก็ใช่ว่าจะไม่มีการรีไซเคิล โรงงานรีไซเคิลพลาสติก โรงงานสกัดทองออกจากโลหะ ประเทศไทยก็มีแล้ว แต่ที่ไม่มีเลยคือ...โรงงานรีไซเคิลจอภาพ
เทคโนโลยีรีไซเคิลจอภาพต้องใช้ความเชี่ยวชาญเฉพาะด้านสูง โรงงานที่ทำจำเป็นต้องมีความเชี่ยวชาญจริงๆ...โรงงานประเภทนี้ รัฐจำเป็นต้องส่งเสริม
แม้ว่าระบบรีไซเคิลในไทยยังไม่ครบสมบูรณ์ทุกชิ้นส่วน แต่ประเทศไทยก็ยังมีร้านรับอัพเกรดคอมพิวเตอร์ ปัจจัยสำคัญในการคัดแยกชิ้นส่วนเสีย...ตกรุ่น ที่ต่างประเทศไม่มี
อะไหล่หลุดจากร้านจะเป็นอะไหล่ที่ใช้ไม่ได้แล้วจริงๆ ชิ้นส่วนเหล่านี้เองที่ต้องมีแหล่งเก็บ...มีระบบรองรับ
อะไหล่ไปถึงร้านขายของเก่า ทิ้งรวมกับขยะทั่วไป ก็จะกองทิ้งอยู่แค่นั้น... บางส่วนปนอยู่กับขยะ กทม. ขยะเขต เป็นปัญหากับสิ่งแวดล้อม
“ขยะคอมพิวเตอร์...โดนน้ำ แดด ฝน...ถ้าเป็นฝนกรดก็แย่ ฝนกรดกัดกร่อนแผงวงจร ซึมพิษสู่ดิน...เจอน้ำเป็นด่างก็ละลาย ทำปฏิกิริยากลายเป็นพิษ”
ว่าถึงพิษของขยะคอมพิวเตอร์อันตรายที่สุดถึงชีวิต สารฟอสฟอรัส...เคลือบผิวหน้าภายในหลอดรังสีแคโทด...จอภาพ แม้ไม่มีรายงานระบุชัดเจน แต่ในการทหารเรือเตือนว่า...สารนี้มีความเป็นพิษสูงมาก
อาจมีผลต่อผิวหนัง ระบบการย่อยอาหาร หากได้รับในปริมาณมากทำให้ถึงตายได้
แบเรียม...เคลือบผิวด้านหน้าจอภาพ ป้องกันการแผ่รังสี ผลกระทบระยะสั้นทำให้สมองบวม กล้ามเนื้ออ่อนล้า ทำลายหัวใจ...ตับ...ม้าม
ปรอท...ในสวิตช์ จอภาพแบบแบน ได้รับในปริมาณสูงจะส่งผลต่อสมอง ตับ ไต
แคดเมียม...จากแผงวงจร แบตเตอรี่ จอภาพแบบเก่า สะสมในร่างกายมากๆจะทำให้เป็นโรคไต กระดูกผุกร่อน
ตะกั่ว...จากหลอดรังสีแคโทด ปะเก็น โลหะบัดกรีบนแผงวงจร ทำลายระบบประสาทส่วนกลางและคู่ขนาน ระบบโลหิต ส่งผลต่อการพัฒนาสมองของเด็ก
“พิษตะกั่วสะสมในบรรยากาศ อาจเกิดผลแบบเฉียบพลัน หรือเรื้อรังกับพืช สัตว์ และจุลชีพ”
แบริลเลียม...จากแผงวงจรหลัก เป็นสารก่อมะเร็ง โดยเฉพาะมะเร็งปอด ผู้ที่ได้รับสารนี้อย่างต่อเนื่องจากการสูดดม จะกลายเป็นโรค Beryllicosis ที่มีผลกับปอด...หากสัมผัสถูกผิวหนังโดยตรงจะเกิดแผลรุนแรง
สารทนไฟทำจากโบรมีน สาร Plybromited Diphenylethers (PBDE) มีผลต่อการพัฒนาสมองเด็ก และมีผลต่อการเจริญเติบโตของตัวอ่อนในครรภ์
สุดท้าย...พลาสติก องค์ประกอบในส่วนต่างๆของเครื่องคอมพิวเตอร์ หากนำไปเผาจะเกิดสารไดออกซิน ส่งผลต่อคุณภาพอากาศและมนุษย์...เมื่อสูดดมเข้าไป
การทำลายเป็นการกำจัดปัญหาที่รวดเร็ว หลายฝ่ายอาจมองว่ามีต้นทุนน้อย หากพิจารณาในระยะยาว...การทำลายมีต้นทุนสูงกว่า มีต้นทุนแฝงมากกว่า...ไม่ว่าค่ากำจัดทิ้งขยะลงหลุม...ฝังกลบ ค่าที่ดิน...ค่าขุดหลุม...
ระยะยาวหากระบบกั้นแตก มลพิษรั่วออกไปนอกพื้นที่ฝังกลบ ระบบนิเวศน์ ก็จะมีปัญหา...เกิดผลเสียหายได้มากกว่า
การนำคอมพิวเตอร์มารีไซเคิลจึงเป็นวิธีที่ดีที่สุด ดร.ขวัญฤดี แนะนำว่า ถึงเทคโนโลยีของไทยจะรีไซเคิลไม่ได้ทั้งหมด แต่ก็ควรให้เหลือส่งกำจัด...ทำลาย... ให้น้อยที่สุด
“ขยะคอมพิวเตอร์เป็นทรัพยากรที่มีคุณค่า ฝังกลบต้นทุนมีแต่เพิ่ม... ขณะที่การรีไซเคิลมีแต่เพิ่มมูลค่า นำขยะมาแปรรูปเป็นของที่มีมูลค่ามากกว่า และลดการใช้ทรัพยากรให้น้อยลง”.
